نگاهی به تاریخ سینمای ایران؛

میرزا ابراهیم خان عکاس باشی

 میرزا ابراهیم خان عکاس باشی

میرزا ابراهیم خان عکاس باشی در سال ۱۲۵۳ در تهران به دنیا آمد. او نخستین مستندساز و فیلمبردار تاریخ سینمای ایران است.

به گزارش پایگاه خبری موزه سینما، مظفرالدین شاه در آبان ماه ۱۲۷۷ ، به میرزا ابراهیم‌خان، لقب عکاسباشی را داد و خواهر همسرش، زیور السلطان طلعت السلطنه را نیز به ازدواج او درآورد.
دوربینی که میرزا ابراهیم خان با آن در دربار فیلمبرداری می‌کرد ، مدل « گومون » بود.  میرزا ابراهیم خان، سال ۱۲۷۹ در سفر نخست مظفرالدین شاه به فرانسه همراه او بود و دستور تهیه دوربین را دریافت کرد و توسط پدرش که در پاریس بود توانست دوربین را تهیه کند و پخش فیلم را در اوستاند بلژیک در مراسم جشن گل ها فیلمبرداری کرد و سپس به ایران بازگشت .  تصاویر بعدی او از ورود و خروج افراد به قصر است و طولانی‌ترین پلان فیلم او نیز مربوط به نمایش «بقال بازی» است.

زندگینامه 

 روایت است که صنیع‌السلطنه (پدرابراهیم خان)، بدون اجازهٔ ناصرالدین شاه با معیرالممالک به اروپا سفر کرد و شاه بر هر دو غضب کرد. معیرالممالک بازگشت؛ اما صنیع‌ السلطنه حدود ۱۰ سال در اروپا ماند و پسرش میرزا ابراهیم‌خان از ۱۴سالگی در پاریس به تحصیل عکاسی گراورسازی و عکاسی روی چینی پرداخت.

زمانی که ناصرالدین شاه به پدرش اجازه بازگشت به ایران را داد او نیز همراه پدر به وطن بازگشت و به دستور شاه در خدمت مظفرالدین میرزا که ولیعهد بود و در تبریز به سر می برد، درآمد و پس از کشته شدن ناصرالدین شاه ، میرزا ابراهیم‌خان عکاسباشی به همراه مظفرالدین شاه به تهران آمد.

مظفرالدین شاه در آبان ماه ۱۲۷۷ ، به میرزا ابراهیم‌خان، لقب عکاسباشی را داد و خواهر همسرش، زیور السلطان طلعت السلطنه را نیز به ازدواج او درآورد. 

میرزا ابراهیم‌خان عکاس باشی، نخستین فیلمبردار سینمای ایران، در سال ۱۲۹۴ در سن ۴۱ سالگی، در قهوه خانه‌ای در چابکسرقزوین دچار سکته قلبی شد و درگذشت.

فیلم‌های ابراهیم خان عکاس باشی

تصاویر بعدی او از ورود و خرج افراد به قصر است و طولانی‌ترین پلان فیلم او نیز مربوط به نمایش «بقال بازی» در حضور شاه است.

برخی از تصاویر گرفته شده توسط ابراهیم خان عکاس باشی، در اوایل دهه ۶۰ (۱۳۶۲)، در یکی از کاخ گلستان پیدا شد که با همت کامران شیردل و زنده یاد اکبرعالمی، این تصاویر تاریخی که بر اثر گذشت زمان به شدت آسیب دیده بودند، در کشور فرانسه ترمیم و احیا شدند.

شروع نمایش فیلم از همان روزهای نخست بازگشت مظفرالدین شاه، در دربار و برای بزرگان و اشراف زاده‌ها آغاز شد.

در سفری كه مظفر‌الدین‌شاه در سال ۱۹۰۰ میلادی به پاریس داشت از نمایشگاه جهانی دیدن كرد و پس از تماشای یك فیلم سینمایی، علاقه‌مند شد تا یك دستگاه كامل فیلمبرداری و نمایش فیلم خریداری كند و با خود به ایران بیاورد.
مظفرالدین شاه این گونه تعریف می‌‌كند: بعدازظهر به اكسپوزیسیون و تالار جشن رفتیم كه در آنجا (سینما توگراف) كه عكس مجسم و متحرك است، نشان می‌‌دهند.بعد هم به عمارت (ایلوزین) رفتیم كه تفصیل آن از این قرار بود؛ ابتدا وارد در مخصوص این عمارت شدیم، وقت مغرب چراغ‌های اكسپوزیسیون روشن بود، اول تالار جشن است كه خیلی در نظر ما جلوه كرد و واقعا بنای عالی‌ا‌ست؛ جایی است به بزرگی دو تكیه دولت و همان طور حدود و با بلور منقش، مسقف است و اطراف آن دو مرتبه صندلی‌های مخمل قرمز است كه برای جلوس است؛ خاص ساخته و پرداخته شده، در این تالار سینماتوگراف نشان می‌دهند، پرده بسیار بزرگی در وسط تالار بلند كردند و تمام چراغ‌های الكتریك را خاموش و تاریك كرده، عكس سینما‌توگراف را به آن پرده بزرگ انداختند، خیلی تماشا دادند، من جمله مسافرین آفریقا و عربستان را كه در صحرای آفریقا با شتر راه می‌‌پیمایند، نشان دادند كه خیلی دیدنی بود، دیگر اكسپوزیسیون و كوچه متحرك و رودخانه و رفتن كشتی در رودخانه و شناوری و آب بازی مردم و انواع چیزهای دیگر دیده شد كه خیلی تماشا داشت.
به عكاس‌باشی دستور‌العمل داده‌ایم آنها را خریده و با خود به تهران بیاورد و ما آنان را نشان بدهیم.سرانجام این دستگاه‌ها خریداری شده و در اختیار میرزا‌ابراهیم‌خان قرار گرفت و او با آنها در شهر (استاند) بلژیك كه مظفر‌الدین شاه مدتی در آن توقف داشت، از (جشن گل) كه با ورود شاه مصادف شده بود، فیلمبرداری كرد...(امروز عید گل است و ما را دعوت به تماشا كردند، بسیار عید با تماشایی بود، تمام كالسكه‌ها را با گل مزین كرده و توی كالسكه‌ها و چرخ‌ها را پر از گل كرده بودند كه كالسكه‌ها پیدا نبود و خانم‌ها سوار كالسكه‌ها شده و با دسته‌های گل در جلو ما عبور كردند و عكاس‌باشی هم مشغول سینما توگراف اندازی بود...)

در دومین سفر مظفر‌الدین شاه به اروپا، میرزا ابراهیم‌خان باز به عنوان عكاس همراه كاروان او بود. شاه در سفرنامه دوم خود در ضمن شرح وقایع روزهای توقف در آلمان نوشته است: (عكاس‌باشی را هم به جهت عكس جدید الاختراع كه در آلمان بود، گفتیم بماند و یاد بگیرد) و در جای دیگر می‌‌نویسد: عكاس‌باشی هم سینما توگراف آورده بود، یك ساعتی هم او را تماشا كردیم.پس از بازگشت از سفر دوم، سفرنامه شاه باز در (مطبعه خاصه مباركه) با دست میرزا احمد خان و میرزا ابراهیم خان چاپ و منتشر شد، در صفحه اول آن سفرنامه آمده بود:میرزا ابراهیم پس از بازگشت از سفر، همچنان با پدر خود در عكاسخانه دارالفنون و چاپخانه دربار مشاركت داشت و پس از درگذشت پدر (میرزا احمدخان)، لقب (صنیع‌السلطنه)، به او تعلق گرفت.نمونه‌هایی از عكس‌های میرزا ابراهیم‌خان و پدرش میرزا احمدخان، ۱۷۸ قطعه در چهار مجله در آلبوم خانه گلستان موجود است كه از مظفرالدین شاه و شكارگاه‌هایش در فاصله سال‌های ۱۳۱۴ تا ۱۳۲۰ هجری قمری گرفته و مرتب شده است. پس از مرگ مظفرالدین شاه، ابراهیم میرزا خدمت در دربار را ترك كرد و در زمینی كه با برادر كوچكترش (تقی‌خان صنیع السلطان) در نزدیكی كرج تهیه كرده بود به كشاورزی پرداخت و در خانه‌اش گاهی برای دوستان و مهمان‌هایش فیلم ‌نشان می‌‌داد، وی در سال‌های آخر زندگانی برای كشاورزی، به گیلان رفت و در سال ۱۲۹۴ شمسی در چابكسر از دنیا رفت.البته یك حكایت دیگر آن است كه می‌‌گویند: با آغاز سلطنت محمدعلی شاه و پس از فوت مظفرالدین‌شاه، میرزا ابراهیم جایش را به عبدا... میرزا قاجار (شاگرد پدرش) داد و خود به زراعت در ولدآباد كرج و نیز به امور چاپی مشغول بود، او در اواخر عمرش املاك (ساعدالدوله) را در قزوین اجاره كرد و در قهوه‌خانه‌ای در چابكسر دچار سكته شد و درگذشت.از او یك پسر و چهار دختر باقی ماند، پسر او جهانگیر مصور رحمانی از عكاسان ماهر تهران بود.