به گزارش پایگاه خبری موزه سینمای ایران، حمیده خیرآبادی (۳۰ آذر ۱۳۰۳ – ۳۱ فروردین ۱۳۸۹) متولد رشت و مادر ثریا قاسمی بازیگر سینمای ایران بود. نام هنری او نادره و لقب او مادر سینمای ایران بود. او پس از گرفتن دیپلم در سال ۱۳۲۶ وارد تئاتر و در سال ۱۳۳۲ با فیلم میهن‌پرست وارد سینما شد. خیرآبادی با آغاز موج نوی سینمای ایران در دهه چهل در بسیاری از آثار کارگردانان مطرحی، چون داریوش مهرجویی و مسعود کیمیایی و علی حاتمی بازی کرد.
زندگینامه
زنده یاد خیرآبادی از سال ۱۳۲۶ فعالیت خود را به عنوان بازیگر از تئاتر شروع کرد. آن هم در دورانی که بازی در تئاتر برای زنان یک تابو به حساب می‌آمد و نسل بازیگران زن تئاتر ایران در آن دوران زحمت بسیاری برای اعتلای بازیگری کشیده و رنج فراوانی را در این مسیر متحمل شدند.
وی شش سال بعد یعنی سال ۱۳۳۲ با بازی در فیلم 'میهن پرست' وارد سینما شد و تا سال‌های پایانی عمر، در بیش از ۱۶۰ فیلم به ایفای نقش پرداخت. نکته مهم در فیلم‌های او ایفای فقط یک نقش آن هم مادر بود که به بهترین شکل توسط وی اجرا می‌شد.
در واقع نادره را می‌توان مادر سینمای ایران لقب داد، زیرا در قالب مادر بسیاری از بازیگران قدیم و جدید سینمای ایران ظاهر شد و باورپذیری را به بالاترین حد خویش رساند.
این بازیگر سینما و تلویزیون در کارنامه خود با بسیاری از بهترین‌های سینمای ایران همکاری داشت که از جمله آنها می‌توان به 'داریوش مهرجویی'، 'مسعود کیمیایی'، 'علی حاتمی' و 'فریدون گله' اشاره کرد.
وی در سینمای بی کیفیت پیش از انقلاب نیز هیچگاه در نقش‌های ضد اخلاق ظاهر نشد و با وجود سن نه چندان بالا، همچنان به ایفای نقش مادر می‌پرداخت. از جمله آنها می‌توان دو فیلم 'رضا موتوری' کیمیایی و 'طوقی' علی حاتمی اشاره کرد.
البته در این بین چهره مهربان و صمیمی نادره نیز در کیفیت اجرای نقش فوق تاثیر بسیار داشت و مخاطب احساس صمیمیت بیشتری با وی می‌کرد.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی این بازیگر چند سالی را دور از سینما گذراند و از سال ۱۳۶۳ کار خود را آغاز کرد که اندکی بعد به یکی از پرکارترین‌های سینمای نوین ایران تبدیل شد.
در 'خانه ابری' ساخته اکبر خواجویی در کنار تنها فرزندش (ثریا قاسمی) قرار گرفت و برای نخستین بار در نقش مادر و دختر ظاهر شدند.
یک سال بعد یکی از بهترین نقش‌های عمرش را در فیلم درخشان 'اجاره نشین ها' داریوش مهرجویی ایفا کرد که هیچگاه از خاطر سینمادوستان نمی‌رود. وی با وجود هم سن بودن با عزت اله انتظامی در نقش مادر وی به شکل عجیبی باورپذیر کار کرد و مخاطبان خود را حیرت زده کرد.خیرآبادی در صحنه‌های رودررو با انتظامی همچون یک مادر ایرانی رفتار کرده و توپ و تشرهایش به وی نیز رنگی از حقیقت داشت.
برای نمونه به گفت وگوی این دو در آشپزخانه پس از درگیری عباس آقا سوپرگوشت با مستاجران می‌توان اشاره کرد که سرزنش‌های مادرانه نادره سروشکلی دیدنی بدان بخشید.
'مادر' ساخته زنده یاد علی حاتمی نقشی کوتاه برای این بازیگر سینما به همراه داشت که تفاوت بسیار با نقش‌های پیشینش داشته و از این منظر متفاوت به نظر می‌رسید.
وی نقش همسر 'محمد ابراهیم زهتاب' را که کلیشه‌ای از زنان تازه به دوران رسیده و تا حدودی مستبد است، با بهره گیری صحیح از کلیشه‌ها به اجرا درآورد و نقشی متفاوت ولو کوتاه را در کارنامه اش رقم زد.
وی در فیلم 'جیب برها به بهشت نمی‌روند' ساخته ابوالحسن داودی نیز دست به نوآوری زد و در نقش نامزد قهرمان فیلم بازی دلچسبی را ارایه کرد. موتورسواری نادره در یکی از صحنه‌های پایانی فیلم که نمونه آن را در سینمای پس از انقلاب شاهد نبوده‌ایم، از جمله این کلیشه شکنی هاست که در جلب توجه مردم و کشاندن هرچه بیشتر آنها به سالن‌های سینما نقش به سزایی داشت.
در همین ایام وی در کنار سینما، حضوری پررنگ نیز در مجموعه‌های تلویزیونی داشت و محبوبیت بیشتری را برای خود رقم زد که از مهمترین آنها می‌توان به 'پدرسالار' ساخته اکبر خواجویی، 'این خانه دور است' و 'خانه سبز' ساخته بیرنگ و رسام اشاره کرد.
در اولی شمایلی تمام عیار از یک مادر ایرانی را در قاب کوچک به تصویر کشید و در دومی در کنار بازیگران بزرگ هم نسلش همچون شهلا ریاحی و توران مهرزاد قرار گرفت و زندگی آدم‌های ساکن یک آسایشگاه سالمندان را روایت کرد.
خیرآبادی در مجموعه 'خانه سبز' نیز در نقش مادر زنده یاد خسرو شکیبایی حضوری گرم و دلنشینی داشت.
این بازیگر محبوب سینمای ایران در دهه ۷۰ شمسی نیز همچنان پرکاری خود را حفظ کرد با این تفاوت که کمتر نقشی ماندگار را در آنها رقم زد که از آن میان تنها می‌توان به 'روز واقعه' اثر شهرام اسدی اشاره کرد.
وی در دهه ۸۰ شمسی با توجه به بالا رفتن سن و کمبود نقش‌های به درد بخور سینمایی بسیار کم کار شد و فقط در دو فیلم 'توکیو بدون توقف' ساخته سعید عالم زاده و 'سرود تولد' به کارگردانی علی قوی تن به ایفای نقش پرداخت.
زنده یاد خیرآبادی که تنها سه بار نامزد سیمرغ بلورین جشنواره فیلم فجر شده بود، در روزهای پایانی عمر در حالیکه برای بازی در مجموعه‌ای تلویزیونی ساخته ابوالحسن داودی آماده می‌شد در روز ۳۰ فروردین سال ۱۳۸۹ دیده از جهان فروبست.
فیلم شناسی
سینما
1387شیرین عباس کیارستمی
1383 سرود تولدعلی قوی تن
1381توکیو بدون توقف سعید عالم زاده
1378بازیگر محمدعلی سجادی
1375روزی که خواستگار آمد فریال بهزاد خانم دشتبان
1374پاک باخته غلامحسین لطفی
1374سلام به انتظارکریم آتشی
1374مرد آفتابی همایون اسعدیان
1374ماه مهربان قاسم جعفری
1373تحفه هند محمدرضا زهتابی
1373روز واقعه شهرام اسدی
1373سفر بخیر داریوش مودبیان
1373کلاه قرمزی و پسرخاله ایرج طهماسب
1373بازی با مرگ حمید تمجیدی
1371تماس شیطانی حسن قلی زاده
1371راز چشمه سرخ علی سجادی حسینی
1371عیالوار پرویز صبری
1371مریم و میتیل فتحعلی اویسی
1371هنرپیشه محسن مخملباف
1371یک مرد یک خرس مسعود جعفری جوزانی
1370 بانو داریوش مهرجویی
1370جیب برها به بهشت نمی روند ابوالحسن داودی
1370 گرگ های گرسنه سیروس مقدم
1369جستجو در جزیره مهدی صباغزاده
1369در آرزوی ازدواج اصغر هاشمی
1369سایه خیال حسین دلیر
1369علی و غول جنگل بیژن بیرنگ مسعود رسام
1368بچه های طلاق تهمینه میلانی
1368ریحانه علیرضا رئیسیان
1368شب بیست و نهم حمید رخشانی
1368مادر علی حاتمی
1367زرد قناری رخشان بنی اعتماد
1367هی جو منوچهر عسگری نسب
1366سایه های غم شاپور قریب
1365اجاره نشین ها داریوش مهرجویی
1365خانه ابری اکبر خواجویی
1364مدرک جرممنوچهر حقانی پرست
1363پیراک کوپال مشکوه
1363 شب شکن خسرو ملکان
1359مفسدین امان منطقی زینت سلطنه
1357با عشق مردن اکبر صادقی
1357پرستش داوود اسماعیلی
1357تشنه باران نادر قانع
1357خیابانی ها محمد صفار
1356تازه عروس اسماعیل پورسعید
1356خاتون رضا میرلوحی
1356خدا قوت عباس کسایی
1356 زن یوسف ایروانی
1356شب آفتابی سیروس الوند
1356مشکل آقای اعتماد اسماعیل پورسعید
1356هم کلاس سیاوش شاکری
1355پیش کسوت محمدرضا فاضلی
1355رابطه جوانی سیاوش شاکری
1355شادی های زندگی محمود کوشان
1355کلک نزن خوشگله سعید مطلبی
1355مادر جونم عاشق شده اکبر صادقی
1355ماه عسل فریدون گله
1355میهمان کامران قدکچیان
1354پاشنه طلا نظام فاطمی
1354پلنگ در شب سعید مطلبی
1354تعصب تقی مختار
1354دو آقای با شخصیت امیر شروان
1354شاهرگ علیرضا داودنژاد
1354ممل آمریکایی شاپور قریب
1354همسفر مسعود اسداللهی
1353آب توبه محمدرضا فاضلی
1353اوستا کریم نوکرتیم محمود کوشان
1353بزن بریم دزدی داریوش کوشان
1353تهمت کامران قدکچیان
1353صلات ظهر سعید مطلبی
1353عروس پابرهنه سیامک یاسمی
1353فرار از بهشت نصرت اله وحدت
1353ماجراجویان خشن مهدی رئیس فیروز
1353مهدی فرنگی رضا فاضلی
1352باجناغ حسین قاسمی وند
1352تیغ آفتاب امیر شروان
1352در آخرین لحظه ناصر محمدی
1352قصه شب محمدعلی فردین
1352محبوب بچه ها رضا بیک ایمانوردی
1351شهر آفتاب محمد زرین دست
1351 شیر تو شیر منصور پورمند
1351کافر فریدون گله
1351مهدی مشکی و شلوارک داغ نظام فاطمی
1350بابا شمل علی حاتمی
1350دلقک ها مهدی رئیس فیروز
1350رسوایی عشق احمد نجیب زاده
1350زن یکشنبه محمود کوشان
1350شب عروسی جواد قائم مقامی
1350کاکو شاپور قریب
1350یک خوشگل و هزار مشکل محمدعلی زرندی
1349ارادتمند شما عزرائیل منوچهر قاسمی
1349رضا موتوری مسعود کیمیایی
1348دنیای پر امید احمد شیرازی
1349حسن کچل علی حاتمی
1349دزد و پاسبان محمود کوشان
1349طوقی علی حاتمی
1349علی بی غم عباس کسایی
1349قصه شب یلدا ساموئل خاچیکیان
1349میوه گناه محمود کوشان
1348قصر زرین محمد علی فردین
1348گربه را دم حجله می کشند داوود اسماعیلی
1348گرفتارمحمود کوشان
1347تحفه هند مهدی ژورک
1347دختر شاه پریون شاپور قریب
1347سالار مردان نظام فاطمی
1347شب فرشتگان فریدون گله
1347مرد روزموسی افشار
1346الماس 33 داریوش مهرجویی
1346دنیای قهرمانان اسماعیل پورسعید
1346علی بابا و چهل دزد
1346عمو سبزی فروش
1346کوه زاد
1346معجزه
1346هارون و قارون
1346هفت شهر عشق
1346ولگردهامحمد متوسلانی
1345آقا موچول
1345حسین کرد
1345دختر کدخدا
1345شوخی نکن دلخور می شم
1344سه کارآگاه خصوصی محمد متوسلانی
1344افق روشن مهدی امیرقاسم خانی
1344خوشگل خوشگلا محمد علی فردین
1344در دنیا بیگانه بودم نادر بیات
1344دزد بانک
1344دنیای پول
1344ده سایه خطرناک
1344سه کارآگاه خصوصی
1344مرخصی اجباری
1344همه سر حریف
1344ولگرد قهرمان
1344یک پارچه آقا ناصر ملک مطیعی
1343ترانه های روستائی
1343چهار تا شیطون
1343زندگی دوزخی سعید نیوندی
1343شکوفه های امید
1343عروس فرنگی نصرت الله وحدت
1343لذت گناه سیامک یاسمی
1343نیرنگ دختران سعید نیوندی
1342آقای هفت رنگ امین امینی
1342اشک ها و خنده ها اسماعیل کوشان
1342فرشته ای در خانه من آرماییس آقامالیان
1342مسافری از بهشت نصرت الله وحدت
1341چادرنشین ها علی محزون
1341عروس دهکده ناصر ملک مطیعی
1341قربون خودم مجید محسنی
1340تازه به دوران رسیده محمود کوشان
1340خروس بی محل حسین قاسمی جامی
1340دختران حوا سعید نیوندی
1339آتش و خاکستر خسرو پرویزی
1339آخرین هوس مهدی امیرقاسم خانی
1339بچه ننه امین امینی
1339بچه های محل آرماییس آقامالیان
1339در جستجوی دامادآرماییس آقامالیان
1339شیر فروش اسماعیل کوشان
1338دست تقدیر گرجی عبادیا
1338هالوحسین امیرفضلی
1334امیر ارسلان نامدارشاپور یاسمی
1332میهن پرست غلامحسین نقشینه
مجموعه تلویزیونی
1382این راهش نیست نوید میهن دوست
1381سفر سبزمحمد حسین لطیفی
1381با من بمان حمید لبخنده
1380هزاران چشم کیانوش عیاری
1380یادداشت های کودکی پریسا بخت آور
1380آخرین روزهای شاد بودن حجت قاسم زاده اصل
1380دردسر والدین مسعود نوابی
1379معجزه ازدواج علی رضا خمسه
1379ماجراهای خانه قدیمی اسماعیل میهن دوست
1378قطار ابدی بهروز بقایی
1378پدرخوانده حمید قدکچیان
1378بوی خاک علی بیابانی
1377به او بگویید دوستش دارم حمید تمجیدی
1377در قلب من حمید لبخنده
1376-1377برگباراکبر خواجویی
1376همه فرزندان من محمد دستگردی
1376کهنه سوار اکبر خواجویی
1376قطار ابدی رضا عطاران
1375-1376تهران 11- 595 ج 48مرضیه برومند
1375خانه سبز بیژن بیرنگ
1374-1375جهان وارونه بهمن زرین پور
1374بر سر دوراهی مجید بهشتی
1374زندگی محمدرضا اعلامی
1374تله فیلم «سلام به انتظار» کریم آتشی
1375-1373علاءالدین بهرام شاه محمدلو
1374-1373سمندون ناصر هاشمی
1373همسران بیژن بیرنگ
1372-1373پدرسالار اکبر خواجویی
1371-1372آپارتمان اصغر هاشمی
1371مزد ترس حمید تمجیدی
1370قابیل حمید تمجیدی
1370این خانه دور است بیژن بیرنگ
1368-1369میهمان خسرو ملکان
1368بهارانه بهمن زرین پور
1367زندگی و جنگ احمد نجیب زاده
1367بخش چهار جراحی مسعود فروتن
1356همه از یک خانواده منصور پورمند
1353تلخ و شیرین منصور پورمند
1352قصه عشق منصور پورمند
1346-1349سرکار استوار منصور پورمند
جوایز و افتخارات
برنده آهوی بلورین بهترین بازیگر زن تلویزیون از پنجمین جشن سینمای ایران برای سریال پدرسالار
کاندیدای سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش مکمل زن از نهمین دوره جشنواره فیلم فجر برای فیلم سایه خیال
کاندیدای سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش مکمل زن از یازدهمین دوره جشنواره فیلم فجر برای فیلم یک مرد یک خرس
کاندیدای سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش مکمل زن از هفتمین دوره جشنواره فیلم فجر برای فیلم هی جو