سعید راد ؛ مرد بزرگ سینمای ایران

به گزارش پایگاه خبری موزه سینمای ایران، احمد سعید حق‌پرست راد (۴ آبان ۱۳۲۳ – ۱ مرداد ۱۴۰۳) فعالیت هنری و سینمایی خود را پیش از انقلاب ۱۳۵۷ آغاز کرد و در آن زمان برای بازی در صبح روز چهارم (۱۳۵۱) و تنگنا (۱۳۵۲) دو جایزه از جشنواره سینمایی سپاس گرفت.
اوبعد از پیروزی انقلاب ، با بازی در فیلم عقاب‌ها (۱۳۶۳) دوباره روی پرده سینماها آمد اما بعد از مدتی ایران را ترک کرد. راد در سال ۱۳۷۸ پس از سال‌ها دوری از سینما به ایران بازگشت و حرفهٔ بازیگری را ادامه داد.
او برای بازی در فیلم گیرنده (۱۳۹۰) دیپلم افتخار بهترین بازیگر نقش اول مرد از جشنواره فیلم فجر را کسب کرد.

 فعالیت‌های سینمایی

سعید راد از سال ۱۳۴۷ به فعالیت در سینما پرداخت. او در سال ۱۳۵۰ با نقش سیاهی‌لشکری در فیلم فاتحین صحرا بازیگری را آغاز کرد. اما معروفیت سینمایی سعید راد با فیلم تنگنا آغاز شد. این فیلم در نظرسنجی منتقدان و نویسندگان ماهنامه سینمایی فیلم به عنوان یکی از بهترین فیلم‌های تاریخ سینمای ایران انتخاب شده است.

بازی در فیلم تنگا از سعید راد یک چهره سینمایی ساخت و او در چندین اثر مهم به ایفای نقش پرداخت. یکی از این نقش‌ها که بسیار مهم و خاص بود، سفر سنگ نام دارد. سفرِ سنگ عنوان یک فیلم سینمایی به کارگردانی، نویسندگی و تهیه‌کنندگی مسعود کیمیایی محصول سال ۱۳۵۶ است. فیلمنامهٔ سفر سنگ با نگاهی به قصه/نمایشنامه «سنگ و سرنا» از بهزاد فراهانی، نوشته شده است. اسفندیار منفردزاده مدیر تولید فیلم سفر سنگ بوده است. با پیروزی انقلاب اسلامی در سال ۵۷، سعید راد مانند بسیاری از فیلمسازان به مدت ۳ سال از سینما دور بود. اما در سال ۱۳۶۰ او با فیلم مرز به سینما بازگشت. «مرز» نخستین فیلم داستانی و بلند سینمایی بود که دربارهٔ جنگ عراق با ایران ساخته شد و روی پرده آمد.

فیلم عقاب‌ها بی‌شک یکی از بهترین فیلم‌های جنگی تاریخ سینمای ایران است که سعید راد را به اوج شهرت رساند. عقاب‌ها فیلمی ایرانی در ژانر جنگی به کارگردانی ساموئل خاچیکیان است که در سال ۱۳۶۳ تولید شد. در این فیلم سعید راد، جمشید هاشم‌پور، زری برومند، شهاب عسگری و رضا رویگری ایفای نقش می‌کنند.

عقاب‌ها در مجموع بین سال‌های ۱۳۶۴ تا ۱۳۸۵ در سینما‌های ایران اکران شد و با ۲۱ سال اکران، رکورد طولانی‌ترین اکران سینمای ایران را دارد و در این مدت توانست به فروشی معادل ۱۵۶ ٬ ۶۰۲ ٬ ۴۵۶ تومان و ۱۰ ٬ ۱۸۰ ٬ ۵۶۷ مخاطب برسد و پرمخاطب‌ترین فیلم تاریخ سینمای ایران در طی سال‌های اکران خود در سالن‌های سینماست.او در میانه دههٔ ۱۳۶۰ ایران را ترک کرد و مدتی در لاهور، پاکستان، هند، کانادا، و ایالات متحدهٔ آمریکا زندگی کرد.سعید راد در سال ۱۳۷۸ به وطن بازگشت و پس از چند سال، در فیلم دوئل به کارگردانی احمدرضا درویش ایفای نقش کرد.دوئل یکی از گران‌ترین فیلم‌های مستقل در تاریخ سینمای ایران است. این فیلم موفق به دریافت ۸ سیمرغ بلورین از بیست و دومین دوره جشنواره فیلم فجر شد. در ادامه، حضور راد در فیلم چ باردیگر قدرت بازیگری او را به همگان ثابت کرد. چ در سی و دومین دوره جشنواره بین‌المللی فیلم فجر نامزد نه جایزه شامل سیمرغ بلورین بهترین فیلم و بهترین کارگردانی شد که توانست شش جایزه شامل بهترین بازیگر نقش مکمل مرد برای حمیدیان و چند جایزه در زمینهٔ فنی را کسب کند؛ و بازی در سریال گیل دخت آخرین حضور سعید راد در مقام بازیگر بود. گیل‌دخت مجموعه تلویزیونی ایرانی در ژانرِ درامِ تاریخی به کارگردانی مجید اسماعیلی، تهیه‌کنندگی محمدرضا شفیعی و نویسندگی مجید آسودگان است که در ۶۰ قسمت تولید شده است.

سعید راد در گفتگو با تاریخ شفاهی موزه سینمای ایران با بیان اینکه متولد محله سنگلج است، گفت: زمانی‌که ۵ ساله بودم پیش عموها، پدربزرگ و مادر بزرگم بودم و با آنها از سنگلج به شمیران آمدیم؛ درواقع من بچه شمیران هستم.

وی درباره حضورش در فیلم «صادق کرده» ساخته ناصر تقوایی گفت: تهیه‌کننده این فیلم موافق حضور من در صادق کرده نبود. حتی یکی از بازیگران برای تهیه کننده نوشته بود که اگر سعید راد نقش صادق کرده را بازی کند دیگر در آن دفتر فیلم بازی نمی کند و این حرف باعث رنجش من شده بود. به ناصر تقوایی گفتم دیگر نمی‌آیم و او در پاسخ به من گفت «یا صادق کرده را تو بازی می‌کنی یا من در آن دفتر فیلم نمی سازم» و در نهایت من در آن فیلم بازی کردم.

وی درباره علت مخالفت تهیه‌کننده صادق کرده، گفت: به دلیل اینکه بهروز وثوقی در آن دفتر فیلم‌های زیادی از جمله گوزن‌ها و خاک را کار کرده بود و این نقش را برای او در نظر گرفته بود. نقش تنگسیر را قرار بود من بازی کنم که به بهروز وثوقی داده شد و انتخاب درستی بود شاید من نمی‌توانستم به آن شکلی که امیر نادری می‌خواست آن نقش را درآورم.

سعید راد با بیان این‌که قرار بود در فیلم «ناخدا خورشید» ساخته ناصر تقوایی بازی کند، گفت: داریوش ارجمند آن نقش را بسیار خوب بازی کرد اما اگر من حضور داشتم به شکل دیگری می‌شد زیرا من اسحله وینچستر گرفته بودم و در خانه تمرین می‌کردم که نشد بازی کنم. 

وی با بیان اینکه « سفر سنگ» برای او یک شناسامه بود، گفت: از مسعود کیمیایی در بازیگری درس‌های زیادی گرفتم. در شروع فیلمبرداری تیپ کُردی درنمی‌آمد و مسعود کیمیایی می‌گفت یک جای کار ایراد دارد، من هم خیلی ناراحت شده بودم یک دفعه آقای کیمیایی با بلندگویی که در دستش بود با صدای بلند گفت سعید مشکل را پیدا کردم، گام‌هایت را بلندتر بردار و درست همان چیزی شد که می‌خواست. این جزئی‌نگری یعنی کارگردان به خوبی صحنه را می‌شناسد.

سعید راد خاطرنشان کرد: در فیلم «خط قرمز» که یکی از کارهای خوب من است مسعود کیمیایی طوری حرکت‌ها را نقاشی می‌کرد که من به راحتی متوجه می‌شدم باید چه کاری انجام بدهم یعنی من را از یک فضای معمولی درمی‌آورد و به یک آدم عصبی که خون بالا می‌آورد و در حین حال امنیتی بود، تبدیل کرد. در آن زمان کارگردان‌های خوب زیاد نبودند و وجود کارگردان‌هایی مانند مسعود کیمیایی نعمت بود. 

وی درباره دستمزد بازیگرها نیز توضیح داد: دستمزد محمدعلی فردین از همه ما بیشتر بود و بعد از او بهروز وثوقی و بعد من. البته دستمزدها متغیر بود. به عنوان مثال، دستمزدی که من برای فیلم «هدف» به خاطر پورسانت گرفتم از فردین بیشتر بود. زمانی‌که فردین دستمزدش ۳۰۰ هزار تومان و بهروز وثوقی ۲۰۰ هزار تومان می گرفت دستمزد من ۱۵۰ هزار تومان بود .

وی با بیان اینکه قصه «عقاب‌ها» جدید بود گفت: در این فیلم سکانسی که من با اسلحه عراقی‌ها را می‌زدم و جمشید هاشم پور از هلی کوپتر می پرید، خیلی واقعی و طبیعی بود. یادم می‌آید وقتی برای اولین بار در سینما این فیلم را می‌دیدیم زمانیکه هاشم پور از هلی کوپتر می‌پرید مردم دست ‌زدند. مردم در فیلم‎ها قهرمان را دوست داشتند و در مقابل بازی‌ها در فیلم واکنش نشان می‌دادند. متاسفانه در حال حاضر سینمای ما قهرمان ندارد.

وی درباره همکاری خود با احمدرضا درویش در فیلم «دوئل» نیز توضیح داد: آقای درویش من را خیلی دوست داشت و انصافا در فیلم دوئل پای من ایستاد. در آن زمان که از من دعوت کرد تا در این فیلم حضور داشته باشم فیلم «متولد ماه مهر» او هم اکران بود که به من گفت «متولد ماه مهر» در سینما آفریقا درحال اکران است دوست دارم شما این فیلم را ببینید و با کار من آشنا شوید. من بعد از دیدن فیلم به دفتر او رفتم و درباره فیلم باهم صحبت کردیم درویش در فیلم «دوئل» برای من فرش قرمز پهن کرد. در دوئل یک نقش منفی چندوجهی که آن را بسیار دوست داشتم توسط آقای درویش به من داده شد.

سعید راد با بیان اینکه یکی از بهترین نقش‌هایش در «دوئل» است، خاطرنشان کرد: یادم می آید در اولین نمایش جشنواره در سینما سپیده زمانیکه اسم من در اول فیلم آمد مردم از خوشحالی دست می زدند و من از خوشحالی اشک می‌ریختم. بعد از سال‌ها دوباره با مردم فیلم می دیدم. 

وی با بیان اینکه بازی های هدیه تهرانی را دوست دارد، بیان داشت: هدیه تهرانی در جایی با او مصاحبه شده بود و پرسیده بودند که چرا در فیلم دوئل نقشی که بسیار کوتاه بود را پذیرفته است؟ او در پاسخ گفته بود حضورم در این فیلم برای خوشامدگویی به سعید راد است. چنین رفتاری فقط از یک بازیگر حرفه ای برمی آید؛ هروقت از من درباره بهترین بازیگر زن سوال می‌کنند من نام او را می‌گویم. 

وی با بیان اینکه بازیگر باید با دو موضوع آشنایی کامل داشته باشد، افزود:  مهمترین آن تکنیک بازی است که بازیگر باید بداند. یک بازیگر در کار با کارگردان‌هایی مانند مسعود کیمیایی و امیر نادری این مشخصه را به خوبی می‌تواند درک کند و من تکنیک بازی را از امیر نادری یاد گرفتم. مهمتر از تکنیک، حس بازیگری است که اگر هردو را با هم داشته باشیم یک بازیگر خوب هستیم. 

وی در پاسخ به سوال مسعود نجفی مبنی بر اینکه از روندی که از شروع بازیگری تا به امروز طی شده راضی است، پاسخ داد: اگر به عقب برمی‌گشتم باز هم بازیگر می‌شدم. من هنوز هم تشنه تجربه در بازیگری هستم، سعی دارم فرم بدنم را نگه دارم و هنوز هم منتظر یک نقش خوب هستم. من معتقدم بودن یک بازیگر، وابسته به حضور مداوم او است و این بودن جلوی دوربین است. زمانی‌که دوربین دیجیتال شد از آن خوشم نمی‌آمد اما بعد دیدم امروز دنیا با دیجیتال کار می‌کند.

سعید راد درباره بهترین بازیگران سینمای ایران بیان داشت: پیمان معادی بسیار بازیگر فیزیکالی است و حامد بهداد خوب بازی می‌کند. امیر جدیدی متین و فوق العاده ورزشکار خوبی است؛ چند نقش بسیار خوب از او دیده‌ام. شهاب حسینی آنقدر خوب بازی می‌کند که جایزه بین‌المللی گرفته است و هدیه تهرانی بازی‌های درخشانی دارد و همه فیلم‌های او حتی فیلم‌های تجاری‌اش را هم دیده‌ام.

درگذشت
سعید راد در شهریور ۱۴۰۲ به دنبال زمین‌خوردگی در خانه دچار مصدومیت شد و تحت عمل جراحی قرار گرفت. به گفتهٔ دخترش، پروتز استفاده‌شده طی جراحی در کمر او به‌خوبی قرار نگرفت و باعث عمل جراحی مجدد شد. او پس از آن علی‌رغم انجام فیزیوتراپی دیگر توانایی راه رفتن نداشت و به عفونت ریه و مثانه نیز مبتلا شد و با رضایت خودش دوباره مورد عمل جراحی ناموفق قرار گرفت. سعید راد در ۱ مرداد ۱۴۰۳ در ۷۹ سالگی درگذشت .

جوایز سعید راد

 برندهٔ تندیس سپاس بهترین بازیگر نقش اول مرد در ششمین دورهٔ جشنوارهٔ سپاس در سال ۱۳۵۳، برای فیلم تنگنا
برندهٔ دیپلم افتخار بهترین بازیگر نقش اول مرد در بخش نگاه نو سی‌امین جشنوارهٔ فیلم فجر، برای فیلم گیرنده، سال ۱۳۹۰

کارنامه هنری