عزت‌الله انتظامی ؛ «آقای بازیگر» سینمای ایران

به گزارش پایگاه خبری موزه سینمای ایران ، عزت الله انتظامی هنرپیشه و کارگردان سینما، تلویزیون و تئاتر در سی و یکم خرداد ماه سال ۱۳۰۳ متولد شد. او در تاریخ بیست و ششم مرداد ماه سال ۱۳۹۷ دار فانی را وداع گفت.
این هنرمند در میان مردم به آقای بازیگر شهرت داشت. در حقیقت عزت الله انتظامی اولین بازیگر ایرانی بود که توانست از یک جشنواره جهانی جایزه کسب کند. او در سال ۱۳۸۲ در جایگاه یکی از چهره‌های ماندگار ایران برگزیده شد.

زندگینامه

عزت‌الله انتظامی ۳۰ خرداد سال ۱۳۰۳ در محلهٔ سنگلج تهران متولد و پس از گذراندن دوره تحصیلات مقدماتی، وارد هنرستان صنعتی تهران شد و در رشته برق به تحصیل پرداخت. در سال ۱۳۲۶ وارد عرصه هنر شد و با اندک دست مایه‌های هنر نمایش و تئاتر به آلمان سفر کرد و در شهر هانوفر وارد یک مدرسه شبانه آموزش سینما و تئاتر گردید.
عزت‌الله انتظامی فعالیت هنری خود را با پیش‌پرده‌خوانی در تماشاخانه‌های لاله‌زار شروع کرد؛ او پس از یک سال به تماشاخانه‌های هنر و فرهنگ تهران رفت؛ در سال ۱۳۲۰ نخستین نمایش حرفه‌ای خود را با عنوان اولتیماتوم نوشته پرویز خطیبی به کارگردانی اصغر تفکری در تئاتر پاریس خیابان لاله‌زار اجرا کرد و تا سال ۱۳۲۶ توانست در بیش از ده نمایش نقش‌پردازی کند.
سپس، در سال ۱۳۵۱، پیش‌پرده‌خوانی در ایران و نیز کار هنری هنریش فون کلایست موضوع پایان‌نامهٔ کارشناسی او در دانشکده هنر‌های زیبای دانشگاه تهران شد که با امتیاز «بسیار خوب همراه با تشویق کتبی» به تأیید استادانش، من جمله بهرام بیضایی، رسید.
بازی در فیلم واریته بهاری (۱۳۲۸) به کارگردانی پرویز خطیبی نخستین تجربه سینمایی انتظامی است. او بیست سال بعد، در ۱۳۴۸، در گاو ساختهٔ داریوش مهرجویی بازی کرد: در نقش مش حسن، که در فراق گاوش می‌نالد و با او همزاد پنداری می‌کند، و شرایطی را به وجود آورد که بازیش در فیلم گاو نقطه عطف و تحولی شگرف در تاریخ بازیگری سینمای ایران شد. بازی‌های او در دیگر آثار مهرجویی همچون آقای هالو، دایره مینا، پستچی، اجاره‌نشین‌ها، هامون و بانو از کار‌های ماندگار این زوج هنری است.
انتظامی در فیلم‌های کارگردانان مطرح دیگری، چون علی حاتمی، ناصر تقوایی، مسعود کیمیایی، رخشان بنی‌اعتماد، مسعود جعفری جوزانی و محسن مخملباف نیز بازی کرده است.

استاد انتظامی در فیلم مستند عشق‌پرداز به کارگردانی محمدهادی کاویانی در کنار محمود فرشچیان حضور داشته است. انتظامی پس از انقلاب و به خصوص در دهه شصت در انواع و اقسام نقش‌ها به بهترین نحو ممکن ظاهر شد.

بازی او در فیلم‌های حاجی واشینگتن، اجاره‌نشین‌ها، گراند سینما، هامون، بانو، گاو، ستارخان، صادق کرده، خانه خلوت، ناصرالدین‌شاه آکتور سینما، روز فرشته، روسری‌آبی، مینای شهر خاموش، ستاره‌ها ، دیوانه‌ای از قفس پرید، خانه‌ای روی آب و راه آبی ابریشم اوج هنرنمائی او و فیلم‌های ماندگار او در کارنامه سینمایی اش است.
استاد انتظامی در گاوخونی دومین همکاری اش با بهروز افخمی را تجربه کرد و جایی برای زندگی چهارمین تجربه‌اش با محمد بزرگ‌نیا بود. او برای اولین بار با مسعود کیمیایی در سن ۷۹ سالگی در فیلم حکم همکاری کرد.
عزت‌الله انتظامی اولین بازیگر ایرانی بود که موفق به دریافت جایزه از فستیوال بین‌المللی شد. وی برای بازی در فیلم گاو جایزه هوگو نقره‌ای بهترین بازیگر نقش اول مرد را از جشنواره بین‌المللی فیلم شیکاگو دریافت کرد.
استاد انتظامی در ۲۶ مرداد ۱۳۹۷ در بیمارستان باهنر تهران درسن ۹۴ سالگی درگذشت. 
انتظامی در گفتگو با تاریخ شفاهی موزه سینمای ایران با صداقت و دقتی کم‌نظیر از شکل‌گیری مسیر حرفه‌ای‌اش، شرایط دشوار تحصیل در آلمان، آغاز کار با «گاو» و تجربه‌هایش از دوران گذار سینمای ایران پس از انقلاب سخن می‌گوید.

عزت‌الله انتظامی درباره شروع فعالیت در عرصه هنر گفته است : من درس و مشقم را پشت صحنه تئاتر انجام می‌دادم در آن زمان تقریبا ۱۶ یا ۱۷ سال داشتم و زمانی که پدرم می‌پرسید کجا می‌روی؟ می‌گفتم در تئاتر بلیت پاره می‌کنم، ناچار بودن جون ایشان علاقه‌ای به این فضاها نداشتند، ناچار به پنهان کاری بودم. کار تئاتری من از سال ۱۳۲۰ تا ۱۳۲۶  بود اما فعالیت جدی من در این عرصه از سال ۱۳۲۶ آغاز شد. از زمانی که آقای نوشین کلاس گذاشتند و شروع به آموزش کردند. بعد از مدتی قضایای ترور شاه پیش آمده، تئاترها تعطیل شدند و نوشین را به زندان بردند.
او درباره شرایط تحصیل در خارج از ایران نیز افزوده است : بعد از یک سال دوری از کار با مشقت زیاد به آلمان رفتم و چون پول نداشتم صبح‌ها در کارخانه ذوب‌آهن آلمان کار می‌کردم و شب‌ها در کلاس سینما و تئاتر شرکت می‌کردم، البته این کار بسیار مشکل بود چون نهایتا سه ساعت در شب می‌توانستم بخوابم و چون پولم نمی‌رسید تنها یک وعده در روز غذا می‌خوردم.
انتظامی درباره اولین اثر سینمایی‌اش پس از بازگشت به ایران نیز تصریح کرده است : پس از بازگشت به ایران در اولین کار سینمایی که حاضر شدم «گاو» آقای مهرجویی بود.

بعد از دهه ۱۳۵۰ تصمیم گرفتم به دانشگاه بروم تا ببینم از سال ۱۳۲۶ تا کنون دنیای تئاتر چه تغییراتی داشته است. حتی زمانی که موضوع ادامه تحصیل را مطرح کردم به قدری از آن استقبال شد که حتی پیشنهاد دادند من بدون کنکور به دانشگاه بروم. از طرفی هم اساتید دانشگاه افرادی چون آقای شنگله و استاد سمندریان بودند که باهم دوستی داشتیم.
این کارگردان تئاتر درباره تعداد نمایش‌هایی که در تلویزیون اجرا کرده هم گفته است : براساس محاسبات، تیم ما که از اداره هنرهای نمایشی برای اجرای تئاتر به تلویزیون رفته بود، بالغ بر ۴۰۰ نمایش اجرا کرد. البته من در اکثر p.sهایی که کارگردانی آن را برعهده داشتم هم به عنوان بازیگر حضور داشتم. او افزوده : البته این موضوع همیشه برای من مهم بود که کار را انتخاب کنم چون برای تئاتر و بازیگر حرمت بسیاری قائل بودم و شهرت و پول آن برایم اهمیت نداشتم واین حساسیت را هم در سینما بسیار داشتم به این خاطر که سینما سند است و همیشه باقی می‌ماند.
این هنرمند درباره فعالیتش در اداره هنرهای نمایشی نیز خاطر نشان کرده است : پیش از انقلاب می‌خواستم بازنشسته شوم اما وزیر نمی‌گذاشت، انقلاب که شد من هم از اداره هنرهای نمایشی بازنشسته شدم. بعد از آن چندباری ما را به تئاتر دعوت کردند اما دیدم دیگر تئاترها کشش و جذابیت سابق را ندارند و مخاطب مردمی خود را هم تا حدودی از دست داده بود، اما سینما پنج سال پس از انقلاب یک مسیر فو‌ق‌العاده و جدیدی را از نظر کمیت و کیفیت پیدا کرد.

عزت‌الله انتظامی از آن‌دست بازیگرانی بود که مرز میان صحنه و زندگی را باریک می‌دانست. چه زمانی که در سکوت خانواده، قدم به دنیای نمایش گذاشت و چه سال‌ها بعد که با همان وسواس و حرمت، نقش‌آفرینی در سینما را برگزید.او، نه صرفاً به‌عنوان یک بازیگر، که همچون حافظی از حافظه‌ نمایشی ایران، به روایت صادقانه‌ای از مسیر پرپیچ و خم هنر در روزگار خود پرداخت.
گفتنی است کتاب شناخت نامهٔ عزت‌الله انتظامی باعنوان من عزتم، بچه سنگلج توسط نشر سخن در سال ۱۳۹۲ منتشر شد. در مقدمه این کتاب یادداشتی از ژان-کلود کاریر، فیلم‌نامه‌نویس و بازیگر فرانسوی، با عنوان «عزت انتظامی: یک شمایل» به چشم می‌خورد که آورده است: «هیچ دستوری برای ستاره شدن و ستاره ماندن وجود ندارد. باید دارای یک نگاه، یک حضور، جذابیتی آنی و چهره‌ای آشنا، حتی پیش از نخستین دیدار، بود. باید دارای یک دم، یک حس و تمام ویژگی‌هایی که لغت روح را معنی می‌کند، بود.»
همچنین  زندگینامه عزت‌الله انتظامی در قالب مستند سینمائی «.. و آسمان آبی» به کارگردانی غزاله سلطانی داستان زندگی عزت‌الله انتظامی را روایت می‌کند.

خانه موزه عزت‌الله انتظامی
به منظور ارج نهادن به هنرمندان کشورمان و همچنین احیا و احداث موزه در نقاط مختلف شهر تهران، منزل مسکونی عزت‌الله انتظامی موزه عمومی شد. تیرماه سال ۱۳۹۱ خانه انتظامی به منظور بهره‌برداری فرهنگی به عنوان خانه موزه در تملک و تحویل معاونت امور اجتماعی و فرهنگی شهرداری منطقه یک شد. 

 جوایز عزت الله انتظامی

برنده جایزه دوم بازیگر مرد از جشنواره شیکاگو در سال ۱۹۷۱؛ گاو

برنده جایزه بهترین بازیگر مرد از هفتمین جشنواره فیلم فجر؛ گراند سینما

برنده جایزه بهترین بازیگر مرد از دوازدهمین جشنواره فیلم فجر؛ روز فرشته

دریافت لوح تقدیر در دهمین جشنواره فیلم فجر؛ ناصرالدین شاه آکتور سینما و خانه خلوت

برنده مجسمه سپاس بهترین بازیگر نقش مکمل مرد؛ آقای هالو