ارحام صدر؛ شکرپاره سینمای ایران

به گزارش پایگاه خبری موزه سینمای ایران، زنده یاد رضا ارحام صدر یکی از هنرمندان صاحب سبک در تئاتر و به خصوص تئاتر اصفهان به شمار می رود که در ۱۳۲۰ خورشیدی در وادی آفرینش نقش‌ها قدم گذاشت و به همراه افرادی چون مهدی ممیزان و پویان عطایی گروه هنری ارحام را طی دهه‌ ۴۰ خورشیدی تاسیس کرد. ارحام صدر تا ۱۳۵۷ خورشیدی بیش از ۱۰۰ نمایش از جمله بوقلمون‌ها، رسواها، مست، من می‌خوام و هفت‌سین را اجرا کرد و پس از پیروزی انقلاب اسلامی به همراه رضا کشانی در آلمان، اتریش، سوئد، نروژ و آمریکا به اجرای نمایش پرداخت و در آمریکا با نمایش ارحام رییس جمهور آمریکا می‌شود به روی صحنه رفت.

زندگینامه
رضا ارحام صدر (زاده ۱۲ اردیبهشت ۱۳۰۲ – درگذشته ۲۴ آذر ۱۳۸۷)، فعالیت هنری خود را از سال ۱۳۲۶ با بازی در تئاتر آغاز کرد. وی مؤسس «گروه هنری ارحام صدر» در سال ۱۳۴۳ بوده‌است. وی به «شکرپاره اصفهان» معروف بود. فیلم ویدئویی درسا که در سال ۱۳۸۴ توسط محسن دامادی ساخته شد، آخرین حضور او در جلوی دوربین بود. ۱۷۶ نمایش حاصل ۵۰ سال فعالیت هنری وی بود.
او در میان مردم اصفهان از احترام قابل توجهی برخوردار بود. حسن علیرضایی که با نقش میرزا رضا کرمانی در سریال بانوی عمارت به شهرت رسید از شاگردان رضا ارحام صدر است. او در محله پاقلعه اصفهان زاده شد و تحصیلات ابتدایی را در اصفهان گذراند و سپس وارد کالج انگلیسی این شهر شد. این کالج بعد‌ها تبدیل به دبیرستان ادب گردید.
پس از پایان تحصیلات فنی به خوزستان رفت و پس از یادگیری مهارت‌های فنی در آنجا مشغول به کار شد. در آن زمان در شرایطی که خود را برای ادامه تحصیل در انگلستان آماده می‌کرد به دلیل بیماری مزمن مالاریا از ادامه فعالیت در خوزستان بازماند و به اصفهان مراجعت نمود و دیپلم بازرگانی را از دبیرستان ادب و دیپلم ادبی را از «دبیرستان صارمیه» دریافت نمود. وی در سال ۱۳۲۶ به استخدام بیمه ایران درآمد و همزمان به مرمت کاروانسرای عباسی پرداخت. به‌طور همزمان مدرک کارشناسی را در رشته فلسفه و امور تربیتی از دانشکده ادبیات دانشگاه اصفهان دریافت کرد.

وی برای اولین بار در دوران دبیرستان روی صحنه رفت. در جشن سالانه دبیرستان ادب معمولاً سه شب نمایش برای معلمان و والدین و بزرگان شهر اجرا می‌گردید ولی در زمان حضور ارحام صدر به دلیل استقبال از آن نمایش که «رفیق ناجنس» نام داشت، تا هفت شب بلیت فروخته شد.
در سال ۱۳۲۷، ناصر فرهمند اولین تئاتر حرفه‌ای را در اصفهان تأسیس نمود و از ارحام صدر برای همکاری دعوت نمود. این تئاتر در دروازه دولت اصفهان و ساختمانی که هم‌اکنون تبدیل به ساختمان مرکزی شهرداری شده‌است قرار داشت. تمام تلاش وی آن بود که نمایش کمدی از حالت فکاهی محض خارج شود و به انتقاد از مسائل سیاسی و اجتماعی نیز بپردازد.
پس از مدتی با سرمایه‌گذاری علی صدری (پسر عموی ارحام صدر) «گروه تئاتر سپاهان» شکل گرفت، ولی پس از مدتی ناصر فرهمند همراه گروهی از بازیگران از این گروه جدا شده گروه تئاتر اصفهان را شکل دادند. ارحام صدر به همراه نصرت‌الله وحدت در «گروه تئاتر سپاهان» ماند و با افزوده شدن بازیگران زن به این مجموعه فعالیت گروه به اوج رسید.
پس از مدتی ارحام صدر از این گروه جدا شد و مدیران تئاتر سپاهان سعی کردند همایون و جهانگیر فروهر را جانشین وی نمایند.

وی پس از مدتی گروه نمایشی ارحام را در محل «سینما پارس» (مولن روژ) واقع در محله جلفای اصفهان پایه‌گذاری کرد. ارحام صدر، گروه هنری ارحام را با حضور خودش، مهدی ممیزان، رضا خندان، علی محمد رجائی و دختران (ژاله، فروغ و سرور)، کلارا استپانیانس (دخانی)، منصور جهانشاه، پری کربلایی، هوشنگ بصیری، ایرج صالحی، سعید محقق و… تشکیل داد که این جمع کمابیش تا پایان با همین نفرات به کار خود ادامه داد و جمعی از کمدی‌ترین نمایش‌ها از جمله دیوانه، من می‌خوام، وادنگ، رسوا‌ها و … را روی صحنه برد.
شب‌نشینی در جهنم در سال ۱۳۳۶، اولین حضور ارحام صدر در سینما بود. روزی که مهدی میثاقیه برای تماشای نمایش وادنگ به اصفهان آمده بود، نسخه‌ای از سناریو را از ارحام صدر گرفت که بعد‌ها تبدیل به فیلم شب‌نشینی در جهنم گردید. در این فیلم ابتدا قرار بود ارحام صدر در نقش حاج جبار ظاهر شود ولی به دلیل ضعف هنر گریم در آن زمان، نقش نوکر حاج جبار را بر عهده گرفت. ارحام صدر در مجموع در هفده فیلم سینمایی و سه مجموعه تلویزیونی بازی کرد.
بعد از انقلاب اسلامی، تئاتر در اصفهان تعطیل شد و پس از احیا تئاتر نیز ارحام صدر تا پایان عمر ممنوع‌التصویر بود و تنها در اواخر عمر از وی برای شرکت در سریال کوچه اقاقیا دعوت به عمل آمد که به دلیل بیماری آن را نپذیرفت. ارحام صدر تا پایان عمر در اصفهان زندگی کرد.وی در سال ۱۳۸۷ در اصفهان درگذشت و در قطعه نام آوران باغ رضوان به خاک سپرده شد.
ارحام صدر می گفت وقتی مردم را می خندانم احساس آئینه بودن و آئینه شدن تا خودشان را به خودشان نشان بدهم و روزی خواستند که وی را به فعالیت هنری در تهران وادار نمایند که در پاسخ شان گفت:«هر موقع توانستید منارجنبان اصفهان را از کف ببرید و در لاله‌زار کار بگذارید ارحام راهم می‌توانید به آنجا ببرید!»
زنده یاد رضا ارحام صدر بیش از ۵۰ سال به اجرای بدون وقفه تئاترهای اجتماعی و طنز پرداخت. آنچنان که خود در این باره می‌گوید: بنده ۵۰ سال از عمر خود را صرف خنداندن مردم کردم. علاوه بر استعداد ذاتی، یکی از علل اصلی موفقیت من داشتن همسری بوده که همیشه یار و یاور من بوده و هست.

ارحام صدر و مکتب کمدی انتقادی در ایران

رضا ارحام صدر به عنوان بنیان‌گذار مکتب کمدی انتقادی در تئاتر ایران است که بعدها به مکتب تئاتر اصفهان نیز مشهور شد. سعید محقق که یکی از همراهان رضا ارحام صدر در سال‌های شکوفایی تئاتر مکتب اصفهان بود که درباره دلایل موفقیت ارحام گفته است: من ارحام را مجزا می‌کنم از افراد دیگری که بودند. ارحام ویژگی‌هایی داشت، مثل شخصیت اجتماعی بالایی که داشت که ویژگی مؤثری بود. رییس شرکت بیمه بود و کارش خیلی سنگین بود. من این ۶۰ نمایشی که بازی کردم یا پشت‌صحنه همکاری می‌کردم، هیچ‌وقت در ۲ نمایش، یک جمله تکراری از او نمی‌شنیدم. با سالن خیلی در تعامل بود، مخاطب را خیلی در نظر داشت و مطابق باسلیقه مخاطب حرف می‌زد. صدای گرمی هم داشت که دل‌نشین بود. نرمش بدنش خیلی مؤثر بود و در بازی، خیلی از آن استفاده می‌کرد. لهجه قشنگ اصفهانی که از نظر من، قشنگ‌ترین شکل لهجه را حرف می‌زد، فی‌البداهه گفتنش، اجتماعی بودن و نقد مسایل اجتماعی که داشت، شخصیت‌های مثبتی که بازی می‌کرد، این‌ها همه به او کمک می‌کرد تا مورد تایید و علاقه مردم باشد. من دلیل دارم که ارحام همیشه به طور عمیق انتقادی با مسایل برخورد می‌کرد، برای مثال در «اداره کاریکاتورسازی» موضوع رشوه و فساد اداری را مطرح می‌کرد یا در نمایش «من می‌خوام» می‌گفت «دستگاه از بالا خرابه». کی می‌توانست چنین برخورد و صحبتی داشته باشد؟

کارنامه هنری