کمال تبریزی؛ از تدوین فیلم کوتاه ابراهیم حاتمی کیا تا کارگردانی «مارمولک»

موزه سینما در ادامه انتشار سلسله نشست‌های تاریخ شفاهی خود همزمان با زادروز «کمال تبریزی» کارگردان سینما و تلویزیون بخش هایی از گفنگوی این هنرمند را منتشر کرده است که بخش هایی از آن را می خوانید.
به گزارش روابط عمومی موزه سینما، کمال با بیان اینکه متولد روز ۵ آبان ماه سال ۱۳۳۸ است، گفت: من در دوره دبیرستان در مدرسه‌ای تحصیل کردم که بعدها متوجه شدم حسن فتحی نیز در آنجا تحصیل کرده است. یادم می‌آید به دلایل مختلف تصمیم گرفتم تا به دانشگاه پلی تکنیک بروم و در رشته مهندسی راه و ساختمان تحصیل کنم.
وی با بیان اینکه در سال ۱۳۵۶ به دانشگاه رفت و پس از گذراندن سه ترم انقلاب اسلامی شد، ادامه داد: پس از انقلاب، دانشگاه به مدت دو سال تعطیل شد و من به تل فیلم رفتم و در آنجا دوره‌های مختلفی را گذراندم و دو فیلم کوتاه نیز کارگردانی کردم. در آن مقطع ابراهیم حاتمی کیا یک فیلم هشت میلیمتری به نام «کوردلان» را کارگردانی کرد و از من خواست تا تدوین آن‌ را برعهده بگیرم.
تبریزی با بیان اینکه به رشته ریاضی بسیار علاقه‌مند بوده اما فعالیت‌های عکاسی و سینمایی نیز برایش اهمیت خاصی داشته است، بیان داشت: در آن زمان تصمیم گرفتم تغییر رشته دهم و این موضوع برای مسئولین دانشگاه بسیار عجیب بود. پس از آنکه از رشته سینما فارغ التحصیل شدم، به صورت حرفه‌ای کار خود را شروع کردم.
کارگردان مجموعه «مهر مادری» با ذکر خاطره‌ای از دوران جنگ خاطرنشان کرد: اولین روز جنگ یعنی ۳۱ شهریور ماه به دو گروه تقسیم شدیم که هر گروه شامل یک فیلمبردار، یک دستیار فیلمبردار و یک صدابردار بود. صدابردار گروه ما آقای محمد مهدی حیدریان بود و من فیلمبرداری را برعهده داشتم. با دو خودرو متعلق به وزارت ارشاد، عازم جبهه‌های جنگ شدیم و از تمام مناطق درگیر جنگ فیلمبرداری کردیم. زمانی که بازگشتیم همه این فیلم‌ها را تدوین کردیم که در قالب یک مستند به نام «شهادت طلبان» عرضه شد.
این فیلمساز یادآور شد: در آن مقطع، حس و حالی انقلابی در جامعه وجود داشت و مقوله دستمزد برای ما دارای اهمیت چندانی نبود.
تبریزی در ادامه گفت: من معتقدم فیلمسازی یک فعالیت جمعی است و اگر فردی فکر کند که فیلم خود را به تنهایی می‌سازد، اشتباه بزرگی را مرتکب شده است. اگر مجموعه عوامل به خوبی مدیریت و هدایت شده و دارای انسجام کافی نیز باشند، اثر نهایی نیز تأثیرگذار خواهد بود.
وی درباره ساخت فیلم «مارمولک» بیان داشت: روزی آقای منوچهر محمدی از من دعوت کردند تا به دفتر ایشان برم. او طرح فیلمنامه سینمایی «مارمولک» را به من ارائه کرد و نظرم را جویا شد. هر دو بر این عقیده بودیم که اثر نهایی نتیجه بسیار خوبی خواهد داشت. اولین انتخاب ما برای نقش اصلی این فیلم ، پرویز پرستویی بود و زمانی که او فیلمنامه را مطالعه کردند، به آن علاقه نشان دادند.
کارگردان «طبقه حساس» درباره همکاری خود با پرویز پرستویی خاطرنشان کرد: پرویز پرستویی در چند فیلمی که با او کار کردم روی لباس خود حساسیت زیادی داشت به گونه‌ای که نسبت به تعویض آن رغبتی نشان نمی‌داد. تا زمانی که در «مارمولک» مشغول فیلمبرداری صحنه های زندان بودیم او همواره لباس مربوط به آن صحنه‌ها را بر تن داشت.
تبریزی ادامه داد: روندی که پرستویی طی می‌کند نوعی شگرد به حساب می آید که در جهت نزدیک شدن به نقش، آن را به کار می‌گیرد. به عنوان مثال، برای فیلم مارمولک او مدت‌ها به حوزه علمیه تهران در جنوب شهر رفت و آمد داشت و همنشین افراد حاضر در آنجا بود تا بتواند حال و هوا و همچنین اصطلاحات مختلف را بیاموزد. پرستویی در نهایت موارد مختلفی را آموخت و خود نیز آن‌ها را به فیلمنامه اضافه کرد. «مارمولک» در یک فضای روستایی ساخته شد و افراد محلی در آنجا چندان با بازیگران و فیلمبرداری یک اثر سینمایی آشنا نبودند. به همین دلیل شناختی از پرویز پرستویی نداشتند و زمانی که او با لباس یک روحانی در کوچه و پس کوچه‌ها رفت و آمد می‌کرد، مردم محله کاملا او را به عنوان یک روحانی پذیرفته بودند.
این فیلمساز بیان داشت: پرستویی برای اینکه خود را هر چه بیشتر در فضای نقش قرار دهد، اوقاتی را به مداحی و خواندن روضه اختصاص می‌داد تا ارائه خود را تا حد امکان قابل باور جلوه دهد. درواقع هیچگونه نمایشی در «مارمولک» دیده نمی‌شود و هر آنچه وجود دارد، محصول واقع گرایی موجود در پشت دوربین است.
این فیلمساز شناخته شده سینمای ایران در پایان بیان داشت: به فیلمسازان جوان توصیه می‌کنم که از سینما به عنوان یک وسیله کاملا جدی استفاده کنند و این هنر را به عنوان یک پل ببینند که وجود آن در جامعه باعث می‌شود همه افراد، دیدگاه‌ها و نگرش‌ها در کنار یکدیگر دیده شوند. امیدوارم فیلمسازان جوان بتوانند باعث رشد هرچه بیشتر سینمای ایران شوند.

بیستمین نشست شب‌های مستند عصر روز دوشنبه ۲۳ مهر در موزه سینما برگزار شد و مستندهای «ابوالحسن صبا» و «چشمی که می شنود» ساخته احمد فاروقی قاجار به نمایش درآمد.
به گزارش روابط عمومی موزه سینما محمد تهامی نژاد پژوهشگر و مستندساز پیشکسوت پس از نمایش این مستند گفت: در بخشی از فیلم فردی که در فرودگاه صحبت می‌کند خود فاروقی‌ است که خودش نقش را بازی کرده است.
وی ادامه داد: به اعتقاد من تمام فیلم‌های فاروقی بسیار جدی هستند و خاطرم است که نخستین نوشته را در ماهنامه فیلم برای او نوشتم. در حدود سال ۱۳۴۵ احمد فاروقی در تلویزیون دست به تولید زد که مهم‌ترین آن مولفه شتاب در تولید است. این نکته قابل تامل است که فیلم مقاله «چشمی که می‌شنود» نمونه ممتاز فیلم مقاله با امکانات تولیدی تلویزیونی است.
فاروقی و مسئله گریز از روایت کلاسیک
تهامی‌نژاد با اشاره به شیوه فرمالیستی فاروقی قاجار بیان داشت: فاروقی به شیوه فرمالیستی در ابتدا مخاطب را با انجیل مواجه می‌کند. مهم‌ترین جمله‌ای که درباره محصص می‌گوید این جمله از انجیل است که خداوند انسان را آفریده که ببیند و بشنود. این نکته مهم است که بدون اصطلاح شناسی محصص این فیلم قابل فهم نیست و اگر آن اصطلاح‌ها را نشناسیم ارتباط ما با فیلم قطع می‌شود.
وی افزود: نکته‌ای که به آن اعتقاد دارد این است که متریال مهم نیست و بیان آنچه می‌خواهد بگوید مهم است که این یک نظریه فرمالیستی است و به آن معتقد بود. نکته دیگری که احمد فاروقی به آن اشاره می‌کند، گریز از روایت کلاسیک است که همین نا آشناسازی به مخاطب پیش‌داوری می‌دهد که با چیز جدیدی مواجه خواهد شد.
تهامی‌نژاد با اشاره به شباهت این فیلم به یکی از فیلم‌های اصلانی خاطرنشان کرد: این فیلم در عرض شش ساعت فیلمبرداری شده و دو سطح دارد و به نظر من به فیلم “جام حسنلو” آقای اصلانی نزدیک است.
این هنرمند درباره یکی از مشکلات فیلم‌های دهه‌های گذشته گفت: یکی از نکات فیلم در دهه شصت مشکل سینک بودن است. شما شاید بدانید که در دهه سی هیچ فیلم سینکی در ایران وجود ندارد. درست است که در عصر ناطق بودیم ولی فیلم‌های ما در دوره صامت به سر می‌بردند. دقیقا خاطرم است که آقای عباس گنجوی با چه زحمتی فیلم ناصر تقوایی را فریم به فریم درمی‌آورد تا صدا سینک شود.
میرعلیرضا میرعلینقلی موسیقیدان و پژوهشگر موسیقی نیز در بخش دیگر این نشست گفت: این فیلم برای نسل من قابل شناسایی نیست اما یک سند مهم از چیزی است که درباره استاد صبا ساخته شده است. استاد محمدقلی سیار درباره او فیلمی ساختند که محل فیلمبرداری خانه ایشان بوده است. فیلم مرحوم سیار مربوط به سال ۱۳۳۰ است و چند ثانیه از فیلم که استاد صبا درحال یاد دادن طرز صحیح گرفتن ویولن هستند در یک نسخه از این فیلم هم بود.
وی افزود: متاسفانه هر بار فیلم استاد صبا فاروقی را می‌بینم، کوتاه و کوتاه می‌شود و دلیل آن را نمی‌دانم. مدتی پیش یک راش ۱۱ دقیقه‌ای در یک قوطی آهنی در زباله‌دانی پیدا کردم که در حال ترمیم و انتشار آن هستیم. آن فیلم بیشتر از ۱۱ دقیقه است ولی در فیلمخانه هم ادامه و کامل آن را نیافتم. فیلم آقای فاروقی مربوط به ۱۱ سال بعد از فوت استاد صبا است. داشتن راش های فاروقی یک آرزوست و اگر بتوانم آن‌ها را پیدا کنم قطعا در میان آن‌ها تصاویری خواهد بود که برای ما عاشقان تحقیق در موسیقی بسیار ارزشمند است.
این پژوهشگر موسیقی بیان داشت: ساختمان موزه استاد صبا در ظهیرالاسلام بخش کوچکی از منزل زنده یاد کمال السلطنه در طرح تعریض خیابان از بین رفته است و هیچ عکسی از نمای بیرونی آن وجود ندارد.
میرعلینقلی درباره حضور چهره‌های مختلف در این فیلم گفت: بسیاری از افرادی که فهرست آن‌ها بلند است در این فیلم حضور دارند که وجودشان از نظر هنری بسیار مغتنم است. اما نکته‌ای که بخواهم عرض کنم این است که اساسا حضور آقای بهارلو که از شاگردان استاد هم نبودند بسیار چشم‌نواز است از آن جهت که بعد از فوت استاد وظیفه گردآوری و چاپ چند جلد از آموزش‌های استاد برعهده ایشان افتاد.
وی ادامه داد دو تکه از فیلم برای من بسیار دل‌انگیز بود. اول اینکه تنها فیلم باقیمانده از حسین ناصحی است. مردی که سیگار بر لب درباره صبا صحبت می‌کند و دیگری استاد تئوری مهدی برکشلی است که این توضیحاتی که ارائه می‌دهند یکی از مهم ترین اسناد موجود فواصل و پرده های موسیقی است که موجود است. یک نام آشنایی هم در تیتراژ دیدم که آن آقای ابراهیم دیانی است که یک کتاب هم به اسم هیچکاک و آقا باجی نوشته که در همان روزها هم بسیار مورد استقبال قرار گرفت.

میرعلیرضا میرعلینقلی بیان کرد: محلی که سه‌تار زده می‌شود هم کلاس آقای بهارلو است. قدیمی ترین کلاس آموزشی که هنوز هم در حال فعالیت است و بعد از حدود این همه سال آن لوکیشن پابرجا مانده است.
محمود اسحاقی یکی از عوامل فیلم ابوالحسن صبا نیز گفت: آقای نصیری فیلمبردار این فیلم بسیار مرد آدم حسابی بودند و متاسفانه صندلی‌نشین شدند و از ایران رفتند.
احمد فاروقی قاجار؛ نمونه یک هنرمند ماندگار در تاریخ
تهامی‌نژاد گفت: نام چندنفر از دوستان در تیتراژ هست که از فارغ‌التحصیلان تلویزیون آن زمان هستند و خود آقای اسحاقی از بنیان‌گذاران تلویزیون هستند. محمود نصیری فیلمبردار این فیلم در سبک کاری‌شان حالتی گزارش‌گونه دارند. آقای نصیری فیلمبردار ورزشی بودند. آقای اسحاقی شما درباره سابقه آقای نصیری چیزی یادتان است؟ آقای نصیری متاسفانه در دوره‌ای کار کردند که مطبوعات هم چیزی درباره فیلمبرداران مستند و فیلم‌های ورزشی نمی‌نوشتند.
اسحاقی در ادامه بیان کرد: آقای نصیری تحصیل‌کرده آلمان بودند. به نظر من فاروقی قاجار آدم دیوانه‌ای بود اما قطعا یک هنرمند بود که تاکنون ماندگار شده است.
تهامی‌نژاد تصریح کرد: آقای فاروقی یک ماسکی داشت و برای انتقاد از سیستمی که در آن زندگی می‌کرد آن ماسک را می‌زد. او یک شخصیت دو تابعیتی داشت و با ذهنیت تربیت شده اروپا به ایران آمده بود. فاروقی قاجار در کارهایش به فیلم گزارشی توجه دارد. تلویزیون در ابتدای کارش تئوری داشت که آن تغذیه آنتن بود یعنی کار باید سریع تولید و پخش می‌شد. در زمان‌های بعد این امکان فراهم شد که هنرمندان در تلویزیون کارهای هنری بسازند. مثلا در فیلم استاد ابوالحسن صبا تهیه‌کننده دختر مرحوم صبا است و بچه‌هایی که در این فیلم‌ همکاری کردند همه فارغ‌التحصیلان تلویزیون هستند.
تهامی‌نژاد در ادامه یادداشتی را خواند که بخش‌هایی از آن بدین شرح است: احمد فاروقی سال ۴۷ فیلم استاد صبا را برای تلویزیون ساخت و محمود نصیری فیلمبرداری این کار را برعهده داشت. این کار زیبایی‌شناسی یک اثر تلویزیونی را دارد که باید سریعا تولید و به پخش تلویزیونی می‌رسید. او گاهی در فیلم‌هایش از زوم‌بک زیاد استفاده می‌کند. فیلم استاد صبا پرتره‌ای در غیاب یک شخصیت چندوجهی است که افراد دیگر وجوهی از شخصیت استاد را بیان و قطعاتی از او را اجرا می‌کنند. گرچه در این اثر شتاب در تولید بسیار بالا است اما گاهی فی‌البداهگی به خوبی در آن دیده می‌شود.
وی ادامه داد: اطلاعات فیلم دارای چهار سرفصل است؛ ابتدا اطلاعات زندگینامه‌ای که با عکس و گفتار متن همراه است، دوم زمینه کاری استاد، سوپ درباره تحقیق و پژوهش کار و بخش چهارم درباره آینده موسیقی است. فیلم با تصویری از قبرستان ضهیرالدوله به پایان می‌رسد.
آثار فاروقی باید با رویکرد تحلیل‌محور ارائه شوند
تهامی‌نژاد بیان داشت: یکی از دوستان من در اصفهان کتابی را درباره استاد احمد فاروقی قاجار جمع‌آوری می‌کند که امیدوارم به زودی منتشر شود. این نوع فیلم‌ها باید به صورت تحلیلی و نمایشی ارائه شوند. یعنی کسی که فیلم را نقد می‌کند باید مانند نقادان آن را روی هر سکانس بررسی کند.
وی درباره فیلم فاروقی قاجار که جایزه کن دریافت کرد، خاطرنشان کرد: فیلم طلوع جدی سال ۴۲ ساخته شده است و سال ۴۳ نمایش داده شده است. سال ۴۳ آن در جشنواره فیلم کن نمایش داده شد و در آن سال ها جشنواره کن ۳ جایزه اصلی داشت و یکی از جوایز آن به فیلم کوتاه تعلق می‌گرفت. آن جایزه به فیلم طلوع جدی داده شد.
در این نشست محمد تهامی نژاد، ارد زند، ارد عطارپور، مرتضی شاملی، محمد شکیبانیا، فخرالدین سیدی، کیوان کیانی و محمود اسحاقی حضور داشتند.

سه نفر از  خاطره سازان سالهای نه چندان دور سینما و تلویزیون به دیدار کودکان امروز  به موزه سینما می آیند.
به گزارش روابط عمومی موزه سینما، همزمان با هفته کودک و نوجوان گیتی خامنه و الهه رضایی از مجریان شناخته شده برنامه کودک همراه با رضا فیاضی بازیگر شناخته شده فیلم های کودکان و نوجوانان مهمان موزه سینما می شوند.
در این برنامه که روز سه شنبه ۱۷ مهر ساعت ۱۰ صبح در اتاق کودک موزه سینما برگزار می شود  خاطره سازان دیروز از نزدیک با کودکان امروز و همچنین تماشاگران برنامه هایشان در روزگاران نه چندان دور، دیدار و گفتگو می کنند‌.
از دیگر برنامه های موزه سینما می توان به شاهنامه خوانی و حافظ خوانی توسط کودکان در عصر روز سه شنبه ۱۷ مهرماه ساعت  ۱۶:۳۰ در محوطه باز اشاره کرد. در این برنامه همچنین از یک کتاب کودک نیز رونمایی خواهد شد.
حضور در این مراسم برای علاقمندان  آزاد و رایگان است.

موزه سینما در ادامه انتشار سلسله برنامه‌های تاریخ شفاهی خود بخش هایی از گفتگوی « ابراهیم حقیقی» طراح گرافیک، عکاس و کارگردان هنری را منتشر کرده است که در زیر می‌خوانید.
به گزارش روابط عمومی موزه سینما، ابراهیم حقیقی درباره طراحی سیمرغ جشنواره فیلم فجر گفت: در طراحی سیمرغ جشنواره فیلم فجر تلاش کردم تا نشانه خارج از ساختار روال همیشگی هندسی رایج باشد. بیشترین نشانه‌های ما به دلیل تربیت بصری و آموزش دانشکده‌ها، دارای ساختارهای هندسی هستند و من به همین دلیل و به عمد از این شیوه فاصله گرفتم تا طرح، تداعی‌گر نگارگری ما باشد.

وی با بیان اینکه پوستر جشنواره‌های اول تا سوم فیلم فجر را طراحی کرده است، بیان داشت: یادم می آید نشان آن دایره‌ای بود که از فریم فیلم ساخته شده بود. بعدها تصمیم گرفته شد که جشنواره فیلم فجر دارای نشان خاصی باشد تا مانند جشنواره‌های بین‌المللی دیگر، به وسیله آن در جهان شناخته شود. به همین دلیل با آقایان شجاع نوری، تقی پور، دادگو و… جلساتی را برگزار کردیم تا درباره نشان یک جشنواره ایرانی به جمع بندی برسیم و طراحی سیمرغ از طریق این جلسات شکل گرفت.

حقیقی درباره چالش‌های پیش روی خود در طراحی سیمرغ بلورین گفت: من باید کتاب‌های تصویری زیادی را رصد می‌کردم و به همین دلیل به کتابخانه دانشگاه تهران و کتابخانه مجلس رفتم و آثار تصویری و مکتوب مختلفی را از نظر گذراندم و اسکیس و اشکال متفاوتی از آن‌ها برمی‌داشتم. ضمن اینکه سیمرغ در مواردی همچون کاشی‌کاری، نگارگری، قالی، تذهیب و هنر منبت ایرانی استفاده شده است. من در این مدت یاداشت‌هایی برمی‌داشتم تا به شکلی دست پیدا کنم و با استیلیزه کردن شکل نهایی را پیدا کنم.

وی خاطرنشان کرد: پیش از اینکه به طرح نهایی برسیم، تغییرات زیادی را اعمال کردیم. یکی از تغییراتی که به خاطر دارم تغییر شکل بال‌ها بود که به شکل شروع به پرواز طراحی شده بود. پس از چند دوره تصمیم گرفته شد که تندیس آن تحت عنوان سیمرغ بلورین ساخته شود.

حقیقی با بیان اینکه ابتدا قرار بود همچون جوایز رایج در همه جشنواره‌ها، تندیس به صورت حجمی و از برنز ساخته شود، افزود: طی جلسات مختلف به طرح بلورین این تندیس رسیدم. من هم از همان ابتدا اعتقاد داشتم که این تندیس باید به صورت بلورین طراحی شود. سیمرغ یک مرغ یا حجم نیست، بلکه یک مفهوم در ادبیات و عرفان و نشانه تعالی و نور است و به همین دلیل هیچ چیز به جز بلور نمی‌توانست نشانگر آن باشد.

وی ادامه داد: شیشه‌گری‌های مختلفی را مرور کردیم تا در نهایت به شیشه تخت دو سانتی‌متری رسیدم. اولین ساخت ما این‌گونه بود که سیمرغ از درون یک سنگ سیاه خارج شود. حوالی جاده قم سنگ را پیدا کردم اما در اولین سال که این سیمرغ به یک بازیگر کهن‌سال تحویل داده شد، برای او سنگین بود. سال بعد سنگ را تعویض کردیم و آن را به برنز توخالی تغییر دادم و پس از مدت‌ها آن را به صورت یکپارچه درآوردیم.

حقیقی در پاسخ به سوال مسعود نجفی مبنی بر اینکه فکر می کرد سیمرغ جشنواره فیلم فجر اهمیت پیدا کند؟ بیان داشت: در تمام این سی و چند سال همیشه درگیر سیمرغ بوده‌ام و پیش‌بینی نمی‌کردم که این تندیس چنین جایگاهی پیدا کند اما همیشه نسبت به آن دارای حساسیت بودم. اکنون و پس از اینکه ساخت سیمرغ به سازنده ایرانی واگذار شده است، فکر می‌کنم کار من تمام شده است.