به گزارش پایگاه خبری موزه سینمای ایران، امروز ۲۹ ژوئن، روز جهانی دوربین عکاسی است، دوربینی که شاید در جیب‌مان است یا در قفسه خانه که تنها وسیله‌ای برای عکس‌گرفتن نیست؛ بلکه نگهبانی است برای خاطرات و یک گواهی است بر حضور ما در لحظه‌ها و زبان مشترک میان نسل‌ها، آن هم در دنیایی که سرعت فراموشی از همیشه بیشتراست و دوربین‌ها حالا ذهن دوم ما برای ثبت خاطرات هستند.
ابن هیثم پدر اپتیک جهان
در دل تاریخ علم و هنر، داستان اختراع دوربین عکاسی سفری جذاب و پرماجراست که ریشه‌های آن به قرون وسطی و جهان اسلام بازمی‌گردد. پیش از آنکه بشریت بتواند لحظات ناب زندگی را با چشمانی دقیق و جاودانه به تصویر بکشد، مفهومی کلیدی و اساسی شکل گرفت: تاریکخانه یاهمان «camera obscura»..
ابن‌هیثم، دانشمند برجسته قرن یازدهم میلادی، کسی بود که نخستین بار با نظریه‌ای نوآورانه، پایه‌های این فناوری را بنا کرد . همین موضوع سبب شد تا در جهان از او با نام «پدر اپتیک» یاد شود. درباره ایجاد این تاریکخانه باید گفت که در واقع ابن‌هیثم متوجه شد که نور می‌تواند از سوراخی کوچک عبور کند و تصویری وارونه و واضح از محیط بیرون روی سطح مقابل خودش بسازد. این کشف، اساس کار تاریکخانه بود؛ اتاقی تاریک که نور تنها از سوراخ کوچکی وارد می‌شود و تصویری واقعی اما معکوس از منظره بیرون را ایجاد می‌کند.
او نخستین کسی بود که توضیح داد چگونه نور رفتار می‌کند و اینکه می‌توان به کمک یک فضای تاریک و یک سوراخ بسیار کوچک، تصویری واقعی ثبت کرد. این ایده بعدها توسط دانشمندان اروپایی توسعه یافت و زمینه‌ساز اختراع اولین دوربین‌های عکاسی شد.
قرن‌های بعدی این تاریکخانه‌های ابتدایی به وسیله نقاشان برای ترسیم دقیق مناظر و پرتره‌ها مورد استفاده قرار گرفتند. تا آنکه در قرن نوزدهم و در سال ۱۸۲۵ اولین دوربین اختراع شد آن هم زمانی که ژوزف نیسه‌فور نیپس، مخترع فرانسوی، نخستین تصویر ثبت‌شده با استفاده از نور را خلق کرد. تصویری که از منظره‌ای ساده شامل چند خانه تشکیل شده بود، با بهره‌گیری از تکنیکی به نام هلیوگرافی، بر یک صفحه قیراندود حک شد. این فرایند ابتدایی نزدیک به هشت ساعت زمان برد و تصویر، تنها برای مدتی کوتاه قابل مشاهده بود.
لویی ژاک داگر و جهان عکاسی در سال ۱۸۳۹، لویی ژاک داگر، دیگر مخترع فرانسوی، موفق شد نخستین تصویر با دوام تاریخ را با روشی که بعدها به نام خود، داگرئوتایپ شهرت یافت، ثبت کند. دوربینی که او به کار برد، شباهت زیادی به دوربین‌های تاریک‌خانه‌ای داشت و تصویر تولیدی‌اش، برخلاف اثر نیپس، ماندگار و قابل بازتولید بود.
هم‌زمان با داگر، ویلیام هنری فاکس تالبوت، با توسعه فرایندی مبتنی بر نگاتیو، توانست امکان تکثیر عکس‌ها را فراهم کند. این نوآوری، نقطه شروعی برای تولید انبوه تصاویر بود.
اولین دوربین عکاسی چه زمانی وارد ایران شد؟
در همان سال‌ها پای دوربین عکاسی به ایران باز شد، البته اگر بخواهیم تاریخچه ورود دوربین عکاسی به ایران را بررسی کنیم شاید با ابهام‌های زیادی مواجه شویم، چرا که بسیاری بر این باورند که دوربین عکاسی برای نخستین‌بار در زمان ناصرالدین شاه قاجار به ایران وارد شده و خودش هم از اولین عکاسان ایرانی به شمار می‌آید که تصاویر بسیاری ثبت کرده است؛ اما شواهد تاریخی نشان می‌دهد که پیش از او، در دوره محمدشاه قاجار، پدر ناصرالدین‌شاه، دوربین عکاسی به ایران راه یافته است.
حتی گفته می‌شود نخستین دوربین‌ها و تصاویر ثبت‌شده در ایران مربوط به دهه ۱۲۲۰ خورشیدی (دهه ۱۸۴۰ میلادی) است یعنی پس از اختراع لویی ژاک داگر فرانسوی؛ اما این ناصرالدین‌شاه بود که با علاقه و اشتیاقی که به عکاسی داشت، این هنر را در ایران فراگیر کرد. او نه‌تنها خود عکاسی کرد، بلکه عکاسان حرفه‌ای اروپایی را به دربار دعوت، یکی از همین عکاسان حرفه‌ای مردی به نام آنتوان خان سوروگین بود که نقش کلیدی و ماندگاری در ثبت چهره‌های برجسته تاریخ ایران ایفا کرد.سوروگین که از دهه ۱۲۵۰ خورشیدی فعالیتش را در ایران آغاز کرد، به واسطه مهارت و دقت فراوانش، به سرعت به یکی از معتبرترین عکاسان دربار تبدیل شد.او عکاسی بود که در دربار ناصرالدین‌شاه قاجار به عنوان عکاس خصوصی و رسمی مشغول به کار شد و تا زمان رضا شاه در سمت عکاس خصوصی دربار و شاهان فعالیت می‌کرد و تصاویر این عکاس در موزه سینمای ایران وجود دارد.
در دل دهه‌های نخستین قرن بیستم، ابراهیم مرادی چهره‌ای درخشان و پیشرو در عرصه عکاسی ایرانی پدیدار شد. او که عمیقاً عاشق هنر ثبت تصویر بود، در سال 1308 استودیوی «جهان نما» را تاسیس کرد؛ جایی که بعدها به یکی از مراکز شاخص و پیشرو در صنعت عکاسی کشور تبدیل شد.
حتی یک اختراع هم ثبت کرده است، او با اعمال تغییراتی روی دوربین توانسته بود کاری کند که دوربین هم فیلم بگیرد و هم آن را به نمایش بگذارد.
قصه زنده شدن تصاویردوربین‌ها داستانی ویژه دارند؛ از روزهایی که فیلم‌های حساس به نور در آن‌ها جای داشت تا امروز که حسگرهای دیجیتال با دقتی بی‌وقفه نور را به داده تبدیل می‌کنند. آن زمان‌ها، تصویر روی فیلم ثبت و با فرآیند شیمیایی جان می‌گرفت، اما اکنون تکنولوژی به عکاس اجازه می‌دهد تا کنترل کامل نور، سرعت شاتر و وضوح را در دست بگیرد و خلاقیت را به سطحی بی‌مرز برساند.اما هیچ تصویری بدون هدایت درست نور شکل نمی‌گیرد؛ اینجاست که لنزها وارد میدان می‌شوند. این مجموعه عدسی‌ها نور را نه فقط دریافت، بلکه آن را شکل می‌دهند. فاصله کانونی لنز، زاویه دید و عمق میدان تصویر را تعیین می‌کند. برخی لنزها ثابت‌اند، ساده و در عین حال باکیفیت، مانند لنزهای پرایم ۵۰ یا ۸۵ میلی‌متری که در دنیای پرتره‌نگاری شناخته شده‌اند. در مقابل، لنزهای زوم با قابلیت تغییر فاصله کانونی، انعطاف‌پذیری بیشتری برای قاب‌بندی‌های متنوع ارائه می‌دهند.درون هر لنز، دیافراگمی قرار دارد؛ دهانه‌ای که میزان نور عبوری را کنترل می‌کند. دیافراگم‌های باز نور بیشتری را وارد می‌کنند و به خلق صحنه‌های روشن با پس‌زمینه‌های نرم کمک می‌کنند، در حالی که دیافراگم‌های بسته برای ثبت جزئیات در گستره وسیع‌تر مناسب‌اند.